Rozwój mowy dzieci w wieku przedszkolnym.
WSTĘP
Umiejętność poprawnej artykulacji jest bardzo ważna w rozwoju dziecka. Przy wcześnie wykrytych zaburzeniach wymowy i ich korekcie (szczególnie w wieku przedszkolnym) można zaoszczędzić dziecku wiele stresu w szkole, a w szczególności w nauce czytania i pisania.Dla dzieci rozpoczynających naukę szkolną zaburzenia mowy stanowią poważną przeszkodęw funkcjonowaniu w roli ucznia i kolegi. Dzieci z zaburzeniami mowy często nie są w stanie sprostać społecznym, motywacyjnym, emocjonalnym, poznawczym i werbalnym wymaganiom, które stawia przed nimi szkoła. Częściej osiągają niskie wyniki w nauce i przejawiają zaburzenia w społecznym zachowaniu. Popadają w konflikty z rówieśnikami lub izolują się od dzieci.. Źródeł tych niepowodzeń należy upatrywać w okresie przedszkolnym, a nawet w niemowlęcym czy prenatalnym odpowiedzialnym za prawidłowy rozwój mowy.
Od poczęcia dziecka rozpoczyna się proces kształtowania sprawności psychomotorycznych,
które są podstawą rozwoju mowy.. Najważniejszym organem nadawczym i odbiorczym mowy
jest mózg.
Około 2 miesiąca płodowego mózg wysyła pierwsze impulsy nerwowe i rozpoczyna się kształtować koordynacja mięśniowo-nerwowa w okolicy górnej wargi.
Około trzeciego miesiąca życia płodowego, obserwuje się pierwsze ruchy podciągania górnej wargi, co daje początek odruchowi ssania i połykania.
Z czasem obserwuje się ruchy nabierania i wypierania wód płodowych, które stanowią przygotowanie do ruchów oddechowych. Czynność połykania wód płodowych stanowi naturalne ćwiczenia mięśni artykulacyjnych.
Około czwartego miesiąca życia płodowego rozwija się u dziecka krtań wraz z więzadłami głosowymi, co umożliwia dziecku wykonanie pierwszych krzyków na długo przed urodzeniem.
Krzyk ten zwany jest krzykiem przedporodowym..
Ważnym dla dobrego funkcjonowania mowy organem jest słuch. Rozwija się on dość wcześnie,
a na przełomie czwartego i piątego miesiąca życia płodowego zauważane są już reakcje płodu
na dźwięki z otoczenia: przyspieszone bicie serca, reakcje przebudzenia, odczuwane przez matkę
jako ruch dziecka. W momencie urodzenia słuch jest jednym z lepiej funkcjonujących organów.
Dziecko zatem w momencie urodzenia słyszy doskonale dźwięki z otoczenia, lecz musi nauczyć się
je wyodrębniać i interpretować.
Przebieg rozwoju mowy w okresie postnatalnym przez wielu autorów przedstawiany jest w różny sposób.
Najpopularniejszym podziałem i najbardziej czytelnym jest podział wprowadzony przez
L. Kaczmarka.
Autor dzieli okresy rozwojowe na:
- Okres melodii – od urodzenia do około 1 roku życia.
- Okres wyrazu – od około 1 roku życia do około 2 roku życia.
- Okres zdania – od około 2 roku życia do około 3 roku życia.
- Okres swoistej mowy dziecięcej – od około 3 roku życia do 7 roku życia.
W momencie urodzenia pierwszą wokalizacją dziecka jest krzyk, czyli reakcja odruchowa
na dyskomfort. Krzyk może mieć siłę 80-110 decybeli.
Podczas krzyku następuje usunięcie z dróg oddechowych zalegających wód płodowych, zwiększa się pojemność płuc, podnosi się temperatura ciała dziecka, reguluje ciśnienie tętnicze.
W krzyku noworodkowym pojawiają się pierwsze nieartykułowane dźwięki, przypominające samogłoski a, o, lub y. Pierwszy krzyk jest oznaką jego aktywności życiowej, ale również potwierdzeniem funkcjonowania narządów mowy.
Dziecko przychodzi na świat z szeregiem ukształtowanych odruchów w obrębie jamy ustnej.
Do podstawowych odruchów, które początek miały w okresie prenatalnym zaliczamy:
odruch ssania, połykania, zwracania, kąsania, żuchwowy, wysuwania języka, otwierania ust, wargowy.
Niektóre z tych odruchów w skutek rozwoju dziecka zanikają, inne pozostają.
Reakcje odruchowe są podstawą tworzenia świadomych ruchów w obrębie jamy ustnej, są podstawą kształtowania sprawności warg, języka, podniebienia miękkiego oraz szczęki dolnej.
Stanowią „naturalne ćwiczenia” przygotowujące narządy mowy do prawidłowej artykulacji.
Jeśli jakiś z odruchów jest zaburzony lub praca mięśni jest nieprawidłowa np. przez niewłaściwe karmienie, czy niewłaściwe zabiegi pielęgnacyjne , ułożenie w łóżeczku, może to doprowadzić
do niewłaściwej artykulacji.
Niewłaściwe karmienie występuje w przypadku karmienia sztucznego czyli alternatywnego,
kiedy dziecko karmione jest przez butelkę z niewłaściwym smoczkiem, dużym otworem w smoczku.
W takim przypadku praca mięśni warg i języka jest dużo słabsza niż w przypadku karmienia piersią.
Konsekwencją tego jest niższa sprawność języka i warg w czasie wykonywania ruchów artykulacyjnych w późniejszym wieku. Upośledzona jest również funkcja oddychania i połykania.
Zatem przy karmieniu naturalnym dziecko musi wykonać dużą pracę wargami, aby zamknąć je wokół brodawki. Dlatego silnie skupia i napina wargi wokół niej. Znacząca jest również praca języka,
który napierając na brodawkę powoduje wypłynięcie pokarmu.
Zatem ssanie przyczynia się do dobrego napięcia mięśni warg oraz pierwszych pionizacji języka niezbędnych do późniejszej artykulacji.
Karmienie piersią stanowi naturalną ochronę przed infekcjami, umożliwia bardzo bliski kontakt
z matką.
Noworodki rodzą się z naturalnym, fizjologicznym tyłozgryzem, który na skutek ssania, już w przeciągu dwóch, trzech miesięcy, ustawia we właściwej pozycji szczękę dolną w stosunku do szczęki górnej.
Nieprawidłowe ułożenie dziecka do snu może spowodować nieprawidłowości w obrębie narządu żucia, a w konsekwencji wady wymowy.
Do tych nieprawidłowości zaliczamy ułożenie głowy dziecka zbyt wysokie lub płaskie.
Ułożenie głowy zbyt wysokie może spowodować przesuwanie żuchwy i języka do przodu.
Dochodzi do przewagi mięśni wysuwających nad cofającymi i żuchwa wysuwa się do przodu. Ułożenie głowy poziome lub z odgięciem do tyłu przez dłuższy czas powoduje wady zgryzu (tyłozgryz, tyłożuchwie) w uzębieniu mlecznym i stałym oraz wady wymowy.
Do niewłaściwych nawyków pielęgnacyjnych mających wpływ na wymowę dziecka należy zaliczyć : zbyt długie karmienie dziecka pokarmem papkowatym, powyżej pierwszego roku życia, bez włączenia pokarmów stałych, zbyt późne włączenie łyżeczki do karmienia, podawanie smoczków spoczynkowych.
Zatem nie przedłużamy podawania papek. Kiedy pojawiają się zęby podajemy jabłko, marchew, skórki chleba, dziecko ma możliwość żucia.
Zwracamy uwagę na zepsute zęby, wady zgryzu, anomalie zębowe.
Jak najwcześniej przyzwyczajamy dziecko do wizyt u stomatologa.
Dbamy o prawidłowe oddychanie przez nos. Przyczyną stale otwartej buzi może być nieprawidłowa
drożność nosa i jamy nosowo-gardłowej (katar), alergie, stany zapalne błony śluzowo-gardłowej, zatok, skrzywienie przegrody nosa, przerost śluzówki, przerost migdałków.
W okresie melodii w wokalizacjach dziecka słychać szereg dźwięków.
Pierwsze wokalizacje są wynikiem nagłego otwarcia ust pod wpływem nieprzyjemnych uczuć, powstają one bez współpracy warg i języka. Pojawiają się także piski i mlaski. W 2-3 miesiącu życia dziecko głuży, czyli wydaje specyficzne dźwięki o przypadkowym miejscu artykulacji, które nie mieszczą się w systemie fonologicznym języka .Brzmią jak gli, tli, kli, gla, bli ebw itp.
Głużenie u dzieci jest oznaką dobrego samopoczucia, początkowo ma charakter samorzutny,
a następnie pojawia się już jako reakcja na widok bliskiej osoby. Głużenie występuje także u osób
głuchych.Kolejna grupa dźwięków związana jest z okresem gaworzenia i pojawia się około 5-6 miesiąca życia. Gaworzenie w odróżnieniu od głużenia jest odruchem warunkowym, a warunkiem pojawienia się jest sprawnie funkcjonujący słuch fizyczny. Jest to duży skok na drodze do rozwoju mowy. Wielką radość sprawia dziecku parskanie, prychanie, powtarzanie szeregu sylab: ma-ma..., ba-ba...,ta-ta...,la-la.... Sylaby te nie mają jeszcze dla dziecka konkretnego znaczenia.
Gaworzenie dostarcza dziecku nowych wrażeń słuchowych, dzięki którym przekonuje się,
że odpowiednie ułożenie narządów mowy powoduje wydawanie odpowiednich dźwięków.
W efekcie słychać dźwięki i grupy spółgłoskowe: p, b, m, bl. ml, bln w połączeniu z samogłoskami:
a, o, u. Kolejna grupa dźwięków pojawia się między 7-8 miesiącem życia. Są to dźwięki przedniojęzykowo zębowe: d, t. Pojawienie się tych głosek spowodowane jest wyrzynaniem się zębów i częstymi manipulacjami językiem, wokół obolałych dziąseł oraz pozycją siedząca dziecka.
Nową klasę dźwięków stanowią głoski: l, j, i, zwykle wiąże się tę zmianę, ze zmianą diety.
Ostatnia klasa głosek występująca pod koniec pierwszego roku życia to głoski syczące i świsty, półświsty, mlaski, wibranty języczkowe i wargowe. Bardzo wyraźny jest akcent dynamiczny, intonacja i rytmika.
Około 9 miesiąca życia następuje początek rozumienia mowy. Dziecko najpierw rozumie melodię. Potem kojarzy słyszaną nazwę z przedmiotem, rozumie swoje imię oraz realizuje proste polecenia
związane z konkretną sytuacją.
Zjawiskiem charakterystycznym dla okresu melodii jest echolalia. Pojawia się około 10 miesiąca życia. W okresie tym dziecko przejawia tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych słów, które doskonali metodą prób i błędów. Kojarzenie wielokrotnie powtarzanych dźwięków
ze wskazaniem odpowiedniej osoby lub przedmiotu prowadzi do wypowiadania ze zrozumieniem pierwszych słów: mama, tata, baba, lala. Umiejętność tą zdobywa dziecko około 1 roku życia..
Pod koniec 1 roku życia powinno mówić około 2-3 wyrazów.
Drugi okres rozwojowy to okres wyrazu. W tym okresie krąg poznawczy znacznie się poszerza dzięki umiejętności chodzenia. Przez krótki czas możemy zaobserwować zastój
w rozwoju mowy. Dzięki chodzeniu zdobywa dodatkowe bodźce do mówienia. Wyraz pełni tu funkcje zdania. Jeden wyraz oznacza całe zdanie, które doskonale interpretuje najbliższe środowisko dziecka, lecz dla osób dalszych jest to sygnał często niezrozumiały. Pierwsze słowa to: mama, tata.
Dziecko często posługuje się jeszcze samym krzykiem lub gestem, wyrażając raczej swoje dążenie
do przedmiotu, a nie prośbę. Uderzająca jest ilość onomatopei, najpierw krótkich np. „pf” – gaszenie zapałki lub przejeżdżający samochód, później bardziej złożonych np. gul, gul – indyk.
W repertuarze głoskowym pojawiają się wszystkie samogłoski ustne, brak jest nosowych.
Wśród spółgłosek dołączają się : p, b, f, ś, ź, ć, dź, k, g, h, i ich miękkie odpowiedniki.
Pozostałe głoski zastępowane są łatwiejszymi . Charakterystyczną cechą wymowy dziecka
w tym okresie jest upraszczanie budowy słów przez określanie nazwy wyrazu jego pierwszą
lub ostatnią sylabą np. miś-mi, daj-da, zobacz-ać, kwiaty-katy, pomidor-midol.
Od około 18-20 miesiąca życia obserwuje się znaczny przyrost słownictwa dziecka.
Rzeczowniki używa w mianowniku. Zaczyna używać czasowniki.
Pod koniec 2 roku życia dziecko potrafi wypowiedzieć od 20-60 wyrazów (słownik czynny), rozumie zaś znacznie więcej wyrazów.
Okres wyrazu jest to początek złotego okresu dla rozwoju mowy. Początek okresu gotowości
do mówienia.
Przełom 2 i 3 roku życia wprowadza dziecko w kolejny etap rozwoju mowy – okres zdania.
Cechą charakterystyczną tego okresu jest znaczny przyrost słownictwa u dziecka, mowa staje się bardziej zrozumiała, nawet dla osób nie będących zbyt często w otoczeniu dziecka.
Pojawiają się zdania 2 lub 3 wyrazowe. Obserwuje się wzrost wypowiedzeń oznajmujących
i pytających, a wygaszanie wypowiedzi żądających. Rozwija się gramatyka.
Charakterystycznym zjawiskiem w tym czasie jest poprawianie mowy dorosłych, którzy chcąc przypodobać się dziecku, mówią do niego spieszczoną mową.
Świadczy to o różnicowaniu słuchowym prawidłowej i nieprawidłowej wymowy słów znanych dziecku, co jest wyraźnym symptomem rozwoju słuchu fonematycznego.
Dziecko jeszcze nie potrafi poprawnie wymawiać wszystkich głosek, ale słyszy błędy w wypowiedzi
i poprawia ją. W tym okresie wypowiada prawidłowo spółgłoski: p, b, m, f, w, k, g, h, t, d, n, l,
oraz samogłoski ustne a, o, u, e, y , i a czasem nosowe: ą, ę.
Pod koniec tego okresu pojawia się: s, z, c, dz, które wcześniej były zastępowane przez ś, ź, ć, dź. Wymienione głoski nie zawsze są czysto wymawiane, ze względu na małą sprawność narządów artykulacyjnych. Zwłaszcza w trudniejszych zestawieniach bywają zastępowane głoskami łatwiejszymi o zbliżonym miejscu artykulacji.. Mowa dziecka staje się już nie tylko zrozumiała
dla najbliższego otoczenia.
Pod koniec 3 roku życia dziecko używa około 1000 słów, rozróżnia kolory oraz ma poczucie
własnego „Ja”.
Okres swoistej mowy dziecięcej trwa od 3 do 7 roku życia .
Swoistość tego okresu polega na tworzeniu przez dziecko neologizmów, czyli słów nieznanych
w danym języku, ale utworzonych na podstawie słów bazowych oraz licznych innych odrębności językowych.
Do odrębności tych zaliczyć można:
-elizje-opuszczanie głoski lub sylaby (szafa-afa, pomidorowa-midolowa, lokomotywa-komotywa)
-substytucje-zastępowanie głosek trudnych głoskami łatwiejszymi (ryba-lyba)
-metatezy-przestawki głoskowe (kołdra-kordła, ławka-wałka)
-epentezy-wstawki głoskowe (krokodyl-korokodyl)
-kontaminacje-utworzenie nowego wyrazu ze skrzyżowania dwóch lub trzech innych wyrazów (zacukrowić-posłodzić herbatę, zatelefonić)
-tworzenie nowych wyrazów na podstawie ich funkcji (żelazko-prasowaczka, fontanna-tryskawica, nabiorę na widelec-zawidelcuję)
-zniekształcenie czasu teraźniejszego, przeszłego i przyszłego,
-zgrubienia-(mamucha-babucha)
-i wiele innych.
Zmiany te mogą się utrzymywać do 5 roku życia.
W obrębie rozwoju głosek jako normę rozwojową przyjmuje się pojawienie głoski: r oraz sz, ż, cz, dż miedzy 4 a 5 rokiem życia. Opanowanie głoski: r jest dla dziecka często tak dużym sukcesem,
że nadużywa jej zamieniając: l w r np. lalka-rarka, korale-korare. Jest to typowy objaw hiperpoprawności.
Badacze języka dziecka przyjmują, iż dzieci w wieku miedzy 5 a 6 rokiem życia powinny w pełni przyswoić system fonetyczny języka ojczystego. Głoski, które były zastępowane lub opuszczane, powinny być realizowane w tym wieku w sposób poprawny.
Mowa dziecka w okresie wczesnoszkolnym powinna być nie tylko pod względem fonicznym,
ale i słownikowym, logicznym, gramatycznym i składniowym dobrze rozwinięta.
Właściwa powinna być melodia, rytm, akcent.
W wymowie 3-4 latków spotkać można wiele zjawisk językowych, które stanowią prawidłowość rozwojową tego okresu, lecz również zaobserwować można zjawiska, które są niepożądane.
Do prawidłowości rozwojowych zaliczyć należy liczne substytucje wynikające z mało sprawnego jeszcze aparatu artykulacyjnego. Dziecko realizuje jednostki fonetycznie prostsze w miejsce jednostek trudnych. Zaobserwować można również zjawisko elizji, czyli opuszczania dźwięków trudnych do artykulacji dla dziecka.
Oprócz zjawisk fizjologicznych wynikających z rozwoju, w wymowie dzieci w wieku przedszkolnym można zaobserwować zjawiska patologiczne, czyli liczne deformacje głosek oraz zjawiska elizji
i substytucji po 6 roku życia.
Zjawisko deformacji zachodzi wówczas, gdy realizacja głoski wykracza poza jej właściwe pole realizacji, tzn. realizacja głoski jest nieprawidłowa, np.; międzyzębowa, przyzębowa, boczna, wargowo-zębowa, wargowa, podniebienna, gardłowa, krtaniowa, niewłaściwa wibracja głoski: r
i inne.
Zjawisko elizji i substytucji występujące u dzieci po 6 roku życia niesie w konsekwencji ograniczenie inwentarza głosek w systemie nadawczym dziecka, trudności w czytaniu i pisaniu.
Dziecko 6- letnie powinno mieć już utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia. Jeśli rozwój mowy jest opóźniony należy niezwłocznie skontaktować się z logopedą.
JAK WSPIERAĆ ROZWÓJ MOWY DZIECKA
Mowa jest sprawnością i jak każda sprawność wymaga doskonalenia.
Dziecko doskonali mowę poprzez kontakt z najbliższym otoczeniem. To ile i w jaki sposób mówimy do dziecka ma duży wpływ na rozwój jego mowy.
Rodzice zatem powinni:
- Jak najwięcej mówić do dziecka, podczas zabaw, spacerów, zabiegów pielęgnacyjnych.
Ciepły i łagodny głos matki działa na dziecko uspokajająco.
Mówimy do dziecka powoli i wyraźnie.
- Czytać dziecku bajki, opowiadania, recytować wiersze.
- Wyliczanki, zabawy słowne wzbogacają słownictwo, doskonalą umiejętność budowania zdań
i wypowiedzi, rozwijają pamięć słuchową dziecka.
- Dostarczać bodźców dźwiękowych, śpiewać, nucić piosenki, słuchać spokojnej muzyki.
- Pamiętać, że niepotrzebnie i zbyt głośno włączony telewizor, radio niekorzystnie wpływa
na niedojrzały i słaby układ nerwowy dziecka.
- Obserwować czy dziecko reaguje na dźwięki z otoczenia: czy odwraca głowę w kierunku źródła dźwięku, reaguje na dzwonek, telefon.
Najprostszy test to potrząsanie grzechotką za plecami dziecka z prawej i lewej strony
i obserwowanie jego reakcji.
- Wiedzieć, że w procesie rozwoju mowy występują okresy nasilenia i zastoju.
Zastój przypada na czas nabywania nowej umiejętności jaką jest nauka chodzenia.
- Pamiętać, że opóźniony rozwój sfery ruchowej lub jej zaburzenia, spowalniają rozwój mowy.
Jeśli dziecko zaczęło chodzić później niż jego rówieśnicy, istnieje duże prawdopodobieństwo,
że zacznie mówić później niż oni. Nie trzeba się tym martwić lecz stymulować rozwój ruchowy np. przez rozwijanie sprawności manualnych.
- Karmienie piersią sprzyja rozwojowi mowy, w naturalny sposób gimnastykuje wszystkie
narządy mowy (język, wargi, podniebienie, żuchwę).
- Wczesne karmienie łyżeczką oraz picie z kubka, odstawienie smoczków i butelek
po 1 roku życia, gryzienie i żucie pokarmów wykształca prawidłowy nawyk połykania
oraz zgryz.
- Częste oczyszczanie nosa z wydzieliny(zwłaszcza w czasie infekcji) ułatwia utrzymanie
nawyku oddychania przez nos.
- W okresie niemowlęcym można stymulować prace narządów artykulacyjnych poprzez masaż,
polegający na delikatnym głaskaniu, nacieraniu, czy rozcieraniu języka, dziąseł, policzków
i warg.
- Podstawowe zadanie rodziców w okresie rozwoju mowy dziecka polega na dostarczaniu
prawidłowych wzorców mówienia.
To nie rodzice mają się uczyć mowy od dziecka, ale dziecko od rodziców!
Zaoszczędźmy dziecku rozczarowań i podwójnej pracy, mówmy do niego posługując się poprawną polszczyzną.!
- Pamiętajmy, że rozwój mowy dziecka przebiega według pewnych faz rozwojowych głosek.
Zamiast na zapas martwić się niewłaściwą artykulacją zapoznajmy się z etapami rozwoju mowy dziecka lub zwróćmy się po poradę do specjalisty.
- Nie hamujmy naturalną skłonność do mówienia. Uważajmy na to, aby jej nie gasić!
Czasem wystarczy tylko obojętność, brak cierpliwości, czasu na wysłuchanie tego co dziecko ma do powiedzenia, aby zahamować ten proces.
- Stwarzajmy dziecku okazję do wypowiedzenia tego co przeżyło, zobaczyło, obejrzało.
Niech opowie bajkę, podzieli się wrażeniami z pobytu w przedszkolu, na wycieczce itp.
- Jeśli dziecko źle wymawia jakąś głoskę, nie zachęcajmy je do powtarzania wyrazów
zawierających tę głoskę, bo to tylko utrwali złą wymowę. Dziecko nie przygotowane
pod względem artykulacyjnym, niedostatecznie różnicujące dźwięki mowy,
a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, zaczyna je zniekształcać, wymawiając nieprawidłowo. Szczególnie to dotyczy głoski: r, która przyjmuje wtedy postać:
r tylnojęzykowego, trudnego do zlikwidowania.
- Nie należy karać ani zawstydzać dziecka za wadliwą wymowę, gdyż nie motywuje to dziecka
do mówienia, a w konsekwencji hamuje rozwój mowy.
- W okresie rozwoju mowy nie należy dziecka leworęcznego zmuszać do pisania prawą ręką,
gdyż zaburza to funkcjonowanie mechanizmu mowy, co w konsekwencji może prowadzić do jąkania.
- Kiedy dziecko zaczyna interesować się literami, zwracamy uwagę na prawidłowe
wybrzmiewanie głosek. Nie wymawiamy: ty – tylko krótko – t ( bo ty to są 2 głoski: t-y).
Jeśli dostarczymy dziecku złych wzorców, wyraz tata przeczyta : TYATYA.
Pamiętajmy, że wszystkie spółgłoski wymawiamy krótko bez elementu wokalicznego
w postaci – y.
- Jeśli u dziecka zauważymy opóźniony rozwój mowy, warto skorzystać z pomocy specjalistów:
-laryngologa,
-audiologa,
-foniatry,
-stomatologa,
-ortodonty,
-logopedy,
-psychologa.
Warto zapisać dziecko do przedszkola, zwiększyć kontakty z rówieśnikami.
Dobroczynny wpływ grupy rówieśniczej mobilizuje do mówienia, stwarza wiele sytuacji aktywizujących mowę dziecka.
KIEDY DO LOGOPEDY ?
Bywają rodzice, którzy przychodzą do logopedy z dzieckiem 3 letnim, zaniepokojeni, że nie wymawia ono np. głoski: r lub głosek szumiących. Są też tacy, którzy osłuchani z mową dziecka, nie słyszą
jak ono mówi. Bywają też tacy, którzy uważają, że problem minie sam, albo jak dziecko pójdzie
do przedszkola, to samo nauczy się poprawnie mówić.
Sprzyja to utrwalaniu się wady wymowy i powoduje, że terapia będzie wymagała dłuższego czasu
i pracy zarówno ze strony logopedy, rodzica i dziecka.
Ponieważ zdania są podzielone co do tego, kiedy dziecko powinno rozpocząć terapię logopedyczną, pozwolę sobie udzielić Wam drodzy Rodzice kilka rad:
Zanim zaczniesz się niepokoić, czy Twoje dziecko mówi prawidłowo, przeczytaj artykuł:
Etapy rozwoju mowy. Zorientujesz się, czy mowa Twojego dziecka jest typowa dla jego wieku.
Możesz także dla własnego uspokojenia skontaktować się z logopedą w poradni psychologiczno-pedagogicznej, w przedszkolu lub w szkole. Logopeda oceni budowę narządów artykulacyjnych, orientacyjnie zbada słuch dziecka, sprawdzi czy dziecko prawidłowo oddycha, połyka,
sprawdzi rozumienie mowy, słownik, sprawność narządów artykulacyjnych itp.
Życzliwa i szczera rozmowa pozwoli rozwiać wątpliwości.
Jeśli udasz się do logopedy na badania w wieku 6 lat jest to stanowczo za późno.
Dziecko rozpoczyna w tym wieku naukę czytania, wkrótce naukę pisania.
Jak dziecko ma poprawnie czytać i pisać, kiedy jeszcze nie umie prawidłowo mówić?
Zlikwidowanie wad wymowy, szczególnie tych utrwalonych bywa bardzo trudne, wymaga dużego nakładu pracy i czasu, a często rok terapii logopedycznej nie wystarcza.
Dziecko zatem rozpoczyna naukę szkolną z problemem, zamyka się w sobie, niechętnie odpowiada,
wstydzi się kolegów, niechętnie idzie do szkoły.
Jeśli dziecko 3 letnie jeszcze nie mówi, a 4 latek mówi dużo mniej niż jego rówieśnicy, powinno
Cię to zaniepokoić. Jest to symptom opóźnionego rozwoju mowy. Należy zgłosić się z dzieckiem
do specjalisty, który ustali przyczynę i zaleci odpowiednie ćwiczenia stymulujące rozwój mowy dziecka.
Rodzicu, obserwuj dziecko, zwróć uwagę czy:
-podczas artykulacji wysuwa język między zęby,
-płasko układa przód języka, który zbyt mocno przylega do wewnętrznej strony siekaczy,
-język nie bierze udziału w artykulacji, a warga zbliża się do zębów,
-niesymetrycznie układa język,
-nawykowo mówi przez nos,
-dziecko dobrze słyszy,
-po ukończeniu 4 roku życia dziecko zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne np. d na t (domek-tomek) w na f (woda-fota), b na p (bułka-pułka), g na k (gęś-kęś), dz na c(dzwonek-cwonek) itd.
-pod koniec 3 roku życia nie wymawia samogłosek ustnych (a, o, u, e, y, i)
-jeśli podczas wymawiania głoski dziecko nie zastępuje jej inną, znaną w języku polskim, lecz wyraźnie ją zniekształca np. gardłowo wymawia głoskę: r potrzebna jest pomoc logopedyczna.
Rozwojowa niepłynność mówienia.
W wieku przedszkolnym rozwój mowy i myślenia rozwija się szybciej niż umiejętność
wypowiadania się. Może to powodować rozwojową niepłynność mówienia.
Mówienie jest płynne, jeśli wypowiedź jest budowana w odpowiednim tempie i rytmie.
Płynność mówienia polega też na swobodnym przechodzeniu od jednego elementu wypowiedzi
do następnego.
Objawami niepłynności są: powtarzanie głosek, sylab, wyrazów, powtarzanie części frazy, całej frazy,
przedłużanie głosek, pauzy, dysrytmie oddechowe, fonacyjne, nie umotywowane wykrzykniki.
Taka niepłynność mówienia, nazywana niekiedy – jąkaniem rozwojowym, zazwyczaj sama przemija.
Jednakże przy nieumiejętnym postępowaniu osób dorosłych, początkowo niewielkie zakłócenia mogą się nasilić, a nawet utrwalić.
Pamiętajmy, że gdy niepłynność mówienia utrzymuje się dłużej niż kilka miesięcy, należy zwrócić się do specjalisty.
Jakie reakcje otoczenia mogą nasilić niepłynność mowy u dzieci?
-popędzanie dziecka, aby było szybsze,
-przerywanie mu, kiedy opowiada,
-nie darzenie uwagą wypowiedzi dziecka,
-odpowiadanie na jego pytania w sposób zniecierpliwiony,
-krytykowanie jego wypowiedzi,
-nie należy pouczać dziecka: „mów wolniej”, „powtórz jeszcze raz,” „zastanów się jak mówisz”,
„nie jąkaj się”.
-nie ośmieszaj dziecka,
-nie komentuj sposobu wypowiadania się przez dziecko w jego obecności.
Jakie zachowania dorosłych sprzyjają pokonaniu przez dziecko trudności związanych z brakiem płynnej mowy?
-daj dobry przykład, własnej poprawnej mowy,
-mów do dziecka spokojnie, nieco wolniej, jednak bez przesady,
-stwarzaj różne okazje, aby dziecko mogło swobodnie się wypowiedzieć,
-okazuj dziecku zainteresowanie tym, co mówi,
-wyraź zadowolenie z rozmowy, rozmowa powinna być naprzemienna, to znaczy, że i my opowiadamy dziecku, stawiamy pytania i przez to okazujemy zainteresowanie,
-nie porównuj niepłynnej mowy dziecka z gładko mówiącymi innymi dziećmi,
-nie zmuszaj dziecka do publicznych wystąpień, jeśli tego nie chce,
-nie mów o trudnościach dziecka w jego obecności,
-nie doprowadzaj dziecka do poczucia niepewności podczas mówienia.
Pamiętajmy o tym, że jąkanie często rodzi się w uszach rodziców – może minąć, gdy postępujemy rozsądnie.
Dlatego ważne jest ustalenie wspólnej drogi postępowania z dzieckiem.
Placówka przedszkolna powinna współpracować z domem rodzinnym, wspomagać a nawet ukierunkować postępowanie rodziny z dzieckiem.
ĆWICZENIA BUZI I JĘZYKA
Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne są to ćwiczenia: języka, warg, szczęki dolnej, podniebienia miękkiego. Ćwiczenia te przygotowują do prawidłowego mówienia.
Prowadząc je w formie zabawy, będą one dla dziecka czystą przyjemnością.
Rolą dorosłego jest pokazanie jak poprawnie wykonać ćwiczenie i zachęcać do jego wykonania
przez dziecko. Lepiej ćwiczyć krótko, ale częściej 3-4 minut z dzieckiem 3-4 letnim,
do 10 minut ze starszym. Pamiętać jednak należy, że czas trwania ćwiczeń, liczbę powtórzeń należy dostosować do indywidualnych możliwości każdego dziecka.
Ćwiczenia wykonujemy przed lustrem. Kiedy dziecko potrafi już je wykonać bez kontroli, można wykorzystać każdą nadarzającą się okazję np.
- kiedy dziecko ziewa, poproś je aby ziewnęło jeszcze kilka razy, zasłaniając usta,
- gdy na talerzu został sos, budyń, kisiel – pozwól mu wylizać go językiem,
- posmaruj dziecku wargi miodem, czekoladą, kremem itp. i poproś, by zlizał je dokładnie
jak kotek,
- przy rysowaniu zaproponuj dziecku narysować kółko (językiem dookoła warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust),
- zaproponuj dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie na zmarznięte dłonie, cmokanie, puszczanie baniek mydlanych, dmuchanie balonika, dmuchanie wiatraczka, grę na trąbce.
Gdy wyćwiczymy już wiele ruchów, możemy przeprowadzić zabawę w „żywe lustro”.
Stoimy naprzeciw dziecka. Robimy jakąś minę, dziecko naśladuje. Następnie zmieniamy się rolami.. Można też poprosić dziecko by poprowadziło gimnastykę buzi.
Przykłady ćwiczeń, które można łączyć z różnymi opowiadaniami:
-Konik jedzie na przejażdżkę. Stukamy czubkiem języka o podniebienie, wydobywając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.
-Huśtawka unosi się do góry, a potem wraca na dół. Wysuń język przed zęby i poruszaj nim tak, jakby się huśtał-raz do góry w stronę nosa, raz do dołu w stronę brody.
-Wysuń obie wargi do przodu, udając ryjek świnki.
-Chomik wypycha policzki jedzeniem. Pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej, raz z lewej strony.
-Malarz maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj językiem swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.
-Drzwi do domu otwierają się i zamykają. Wargi to nasze drzwi do domu. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu otwierają się i zamykają.
-Małe pisklątko otwiera szeroko dziób, gdy mama je karmi. Otwórz buzie tak szeroko jak małe pisklątko.
-Na łące stoi krowa. Skubie trawę i długo żuje. Naśladuj ruch żucia..
-Wkładamy klucz do zamka i zamykamy na kłódkę. Zaciśnij mocno wargi.
-Królik przesuwa pyszczek w prawo i w lewo. Przesuń ściągnięte wargi raz w prawo, raz w lewo.
-Bocian kłapie dziobem, bo myśli, że zaraz złapie żabę .Próbuj i ty otwierać i zamykać wargi wyciągnięte do przodu.
-Baloniki są napełnione powietrzem. Zaciśnij wargi i nadmij mocno oba policzki.
-Wąż pełznie skręcając to w jedną, to w drugą stronę. Wysuń język z buzi skręcając go raz w lewo,
raz w prawo.
-Zaspany pies powoli wychodzi z budy. Wysuń powoli język z buzi nie opierając go o zęby.
Wycieraczki szyb w samochodzie przesuwają się raz w lewe, raz w prawo. Wysuń język z buzi
i przesuwaj raz do lewego, raz do prawego kącika ust.
-wahadło zegara przesuwa się raz w lewo, raz w prawo. Przesuwaj język raz do lewego,
raz do prawego kącika ust.
-Ślimak wysuwa się powoli z muszli. Wysuń język z buzi na górną wargę i przesuwaj powoli do góry.
-Żółw chodzi bardzo powoli. Wysuń powoli język z buzi lekko dotykając górnych zębów.
-Na płocie skacze ptaszek i ćwierka. Przeskocz czubkiem języka z jednego zęba na drugi,
na górze i na dole.
-Glonojad to taka ryba, która mocno przysysa się do ścianek akwarium i zjada glony. Spróbuj mocno przyssać koniuszek języka do podniebienia tuż za zębami.
-Dzięcioł stuka dziobem w drzewo. Stukaj koniuszkiem języka w podniebienie tuż za zębami.
-Muchomor ma dużo kropek na kapeluszu. Spróbuj narysować koniuszkiem języka tyle kropek
na podniebieniu, ile jest ich na kapeluszu muchomora.
-Koń ciągnie po bruku wóz i stuka kopytami. Naśladuj stukot końskich kopyt, odbijając język
od podniebienia.
-Śpiewak. Dziecko słucha nagrania lub śpiewu utworu wokalnego z długimi wokalizacjami, otwiera szeroko buzię naśladując śpiewaka. Język leży nieruchomo na dnie jamy ustnej. Czubek dotyka dolnych zębów. Gdy utwór zostaje przerwany, dziecko szybo zamyka buzię.
-Rybka. Dziecko powoli otwiera i zamyka wargi tworząc kształt koła, jakby bezgłośnie mówiły „po”.
-Cukierek. Dziecko wypycha raz jeden, raz drugi policzek czubkiem języka, udając, że trzyma w buzi landrynka.
-Przeciągi. Dziecko szeroko otwiera buzię i w takiej pozycji próbuje wciągnąć powietrze nosem ,
a wypuścić ustami.
Proponowane ćwiczenia mogą wspomóc i przyspieszyć rozwój mowy dziecka, ale nie zastąpią wizyty u logopedy, kiedy dziecko ma wadę wymowy.
Zainteresowanym rodzicom polecam książeczką:
Iwony Rutkowskiej-Błachowiak „Gimnastyka buzi na wesoło”,
Wyd. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna. Poznań 2
RODZICU, jeżeli zauważyłeś
nieprawidłowości w mowie dziecka (mówienie, rozumienie)
skontaktuj się z logopedą, lekarzem foniatrą.
Pamiętaj, że nauka mowy i wymowy nie powinna ograniczać się tylko do zajęć
z logopedą. Praca z dzieckiem w formie zabawy musi być kontynuowana
w ciągu całego dnia.Na sukces dziecka pracujesz TY i ONO.
Logopeda dyplomowany
mgr Ewa Piechocka
Komentarze
Prześlij komentarz